Nίκος Mάργαρης
ΟΙΚΟ-ΛΟΓΙΚΑ«...Όταν τόνιζα εδώ και χρόνια το πρόβλημα του νερού οι περισσότεροι, κατά
το κοινώς λεγόμενο, _μ? έγραφαν_. Τώρα που στην Αθήνα ομιλούν για δελτίο,
σκέπτεται άραγε κανένας τί θα συμβεί με τα _άνυδρα_ νησιά μας;...»
Υδατικά και άλλα
OTAN τόνιζα εδώ και χρόνια το πρόβλημα του νερού οι περισσότεροι, κατά το
κοινώς λεγόμενο, «μ? έγραφαν». Τώρα που στην Αθήνα ομιλούν για δελτίο,
σκέπτεται άραγε κανένας τί θα συμβεί με τα «άνυδρα» νησιά μας;
H διαθεσιμότητα των υδατικών πόρων έχει ύψιστη σημασία στα νησιά του
Αιγαίου και ιδιαίτερα στα μικρότερα από αυτά. Στο σημείο αυτό, θα ήταν
δυνατό να αναφερθεί σαν παράδειγμα η περίπτωση της Σύμης, στην οποία κάθε
καλοκαίρι απαραίτητη είναι η έλευση του υδροφόρου πλοίου από τη Ρόδο. Τούτο
μεταφέρει σε κάθε επίσκεψή του περίπου 700 τόννους νερό και χρειάζεται περί
τα 100 ταξίδια κάθε καλοκαίρι.
Από την άλλη, θα πρέπει στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι το μισό περίπου
από το νερό, το οποίο καταναλώνεται, χάνεται με τα καζανάκια των τουαλετών.
Έχει υπολογιστεί ότι το 50% των αναγκών μας σε πόσιμο νερό, που ξεπερνά τα
200 λίτρα το άτομο την ημέρα, χάνεται με αυτόν τον τρόπο.
Δυστυχώς, μολονότι η κατά κεφαλή κατανάλωση νερού συνεχώς αυξάνεται
(ξεκίνησε από 50 λίτρα το άτομο την ημέρα και έχει ξεπεράσει τα 200), η
ακολουθούμενη τακτική δεν έχει προσαρμοστεί στις ειδικές συνθήκες των
άνυδρων νησιών μας. Έτσι, από τη μια μεριά συνεχίζεται η υπεράντληση με
συχνή καταστροφή των υδατικών οριζόντων και από την άλλη, είτε
εγκαταλείπονται οι παραδοσιακές πρακτικές συλλογής βρόχινου νερού, είτε
ακολουθείται η εύκολη οδός της μεταφοράς και της πανάκριβης αφαλάτωσης.
Το πρώτο σημείο στο οποίο απαιτείται άμεση λήψη μέτρων είναι η υπεράντληση,
η οποία προκαλεί είσοδο θαλασσινού νερού στους υδατικούς ορίζοντες του
γλυκού νερού, με αποτέλεσμα τη μη αντιστρεπτή αχρήστευση πολλών πηγών, όπως
έχει συμβεί σε περιπτώσεις όπως στη Χάλκη, τη Ρόδο και αλλού.
H μείωση της φυτοκάλυψης με την ανεξέλεγκτη κτηνοτροφία σε πολλά νησιά έχει
μειώσει την κατακράτηση του γλυκού νερού στις λεκάνες απορροής, πράγμα που
επιβάλλει άμεση προσπάθεια για την επανάκαμψη των φυτών που κατακρατούν
τους εδαφικούς και υδατικούς πόρους εμποδίζοντας τη διάβρωση. Στη Νάξο, ο
Μανώλης Γλέζος κατάφερε με συνδυασμό μικρών φραγμάτων και περιορισμό στη
βόσκηση να κάνει πηγές που είχαν στερέψει να ξαναζωντανέψουν!
Αν υπήρχε περιορισμός για μια δεκαετία της βόσκησης και (με το κόστος της
αναδάσωσης και των φρακτών!) αγοράζαμε κτηνοτροφές για «εσταυλισμένη»
κτηνοτροφία για την αποτροπή περιορισμού στο εισόδημα των κτηνοτρόφων, το
κοινωνικό και οικονομικό όφελος θα ήταν πολλαπλάσιο. Οι γκορτσιές
(αγριοαχλαδιές!) που σήμερα είναι φυτά «έρποντα» και εξαθλιωμένα στα
ερημοποιημένα νησιά μας, μέσα σε δέκα χρόνια (όπως δείχνουν τα αποτελέσματα
περιφράξεων που έγιναν σε μια ερημοποιημένη περιοχή στη Χίο) ξεπέρασαν το
ύψος των δύο μέτρων. Επανάκαμψη διαπιστώθηκε επίσης και στα πουρνάρια και
τις βελανιδιές. Σε όλα επομένως τα νησιά θα ήταν δυνατό να επανακάμψει το
πράσινο, χωρίς άλλη εξωτερική παρέμβαση και ενίσχυση.
Επανερχόμενος στις γεωτρήσεις, θα πρέπει να τονίσω ότι είναι απαραίτητο να
εγκατασταθούν σε όλες τις κρίσιμες περιοχές ειδικές βαλβίδες ασφάλειας. Οι
οποίες διακόπτουν την άντληση μόλις αυξηθεί το ποσοστό αλατότητας, από την
είσοδο θαλασσινού νερού.
Παράλληλα θα πρέπει να ενισχυθεί η χρησιμοποίηση των στερνών συλλογής
βρόχινου νερού, οι οποίες για αιώνες εξυπηρέτησαν τους κατοίκους. Αν ληφθεί
υπόψη ότι από μια στέγη 100 τετ. μέτρων υπάρχει η δυνατότητα συλλογής
περισσότερων από 40 κυβικών μέτρων νερού αντιλαμβανόμεθα τη σημασία της, η
οποία έχει παραμεληθεί απαράδεκτα στην εποχή μας. Ιδιαίτερα θα πρέπει να
ενισχυθούν όχι μόνο οι παραδοσιακοί τεχνίτες, οι οποίοι καθημερινά
λιγοστεύουν, αλλά και να επενδυθεί γνώση στις νέες τεχνολογίες εκσκαφής,
καθαρισμού και αδιαβροχοποίησης. Όταν με τα νέα υλικά γίνονται θαύματα,
εμείς παραμένουμε στην παραδοσιακή «πορσελάνα»!
Τα παραπάνω είναι μερικές μόνο από τις προτεραιότητες, οι οποίες θα πρέπει
να ακολουθηθούν από σειρά άλλων ενεργειών όπως:
1. H συλλογή βρόχινου νερού για κοινές χρήσεις «κοινοτικής» μορφής, όπως
για παράδειγμα η άρδευση ή το πότισμα των γιδοπροβάτων, προϋπέθετε την
ισοπέδωση μεγάλων σχετικά εκτάσεων, αδιαβροχοποίηση του εδάφους συνήθως με
άργιλο - και ροή του βρόχινου νερού στις στέρνες. H σημερινή παρουσία
πολλών ασφαλτοστρωμένων ή τσιμεντένιων δρόμων δημιουργεί -με μικρό κόστος
κατασκευής- τη δυνατότητα συλλογής μεγάλων ποσοτήτων βρόχινου νερού.
2. Πέρα από την αύξηση των ποσοτήτων νερού θα πρέπει να ενεργοποιηθεί και η
κατεύθυνση στην εξοικονόμηση, το οποίο χρησιμοποιείται στις τουαλέτες και
το οποίο, όπως ήδη αναφέρθηκε, φθάνει το 50% του καταναλούμενου.
H μία κατεύθυνση θα πρέπει να εστιάσει την προσοχή της στην κατασκευή νέου
τύπου «καζανακίων», τα οποία πρέπει να σχεδιαστούν ειδικά για τις άνυδρες
περιοχές. Δεν είναι, υποθέτω, υποτιμητικό στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο να
υπάρξει μια τέτοια προσπάθεια. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα εφικτό, αν η
έρευνα ενισχυθεί. Παράλληλα -και ήδη ισχύει σε περιοχές όπως το Γιβραλτάρ-
θα πρέπει να εξεταστεί σοβαρά η περίπτωση χρησιμοποίησης θαλασσινού νερού
με τη δημιουργία διπλού δικτύου. Τούτο ίσως φαίνεται δύσκολο να
δημιουργηθεί παντού, μόνο που από την άλλη, γιατί να μην ισχύσει αμέσως
στις παράκτιες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις;
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονίσουμε, ότι από τη μια μεριά το κόστος
λειτουργίας τέτοιων εγκαταστάσεων είναι σαφέστατα μικρότερο από το κόστος
μεταφοράς πόσιμου νερού ή τις επενδύσεις των αφαλατώσεων και από την άλλη
υπάρχουν παραδείγματα επωφελούς λειτουργίας του. Χώρια που οι νέοι
πλαστικοί σωλήνες δεν χαλάνε με το αλάτι!
H κατάσταση, όπως περιγράφηκε, στηρίζεται σε δύο παραδοχές. Από τη μια, στη
σταθερή «είσοδο» των υδατικών πόρων (με τη μορφή της βροχής) στα νησιωτικά
οικοσυστήματα και αφ? ετέρου στην αυξανόμενη ζήτηση. Όμως υπάρχει και η
περίπτωση μείωσης των βροχοπτώσεων. Τούτο προκύπτει από την πιθανολογούμενη
εμφάνιση του φαινομένου του θερμοκηπίου και τη μετατροπή του κλίματος της
χώρας μας προς το ξηρότερο.
Επομένως υπάρχει ακόμη ένας κίνδυνος, ο οποίος θα πρέπει να μας
κινητοποιεί, τόσο προς την κατεύθυνση της αύξησης στην κατακράτηση των
υδατικών πόρων, όσο και προς εκείνη, η οποία αφορά την οικονομία στην
κατανάλωση.
Περιοχές αντίστοιχου κλίματος στη Μεσόγειο με προβλήματα στην οικονομία του
νερού, έχουν ήδη προχωρήσει και αποκτήσει αυξημένη εμπειρία στους παραπάνω
τομείς, η οποία θα ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί, όπως π.χ. τη Μάλτα όπου
είναι απαραίτητη μαζί με κάθε οικοδομική άδεια η κατασκευή στέρνας για τη
συλλογή του βρόχινου νερού, της οποίας έχει εξελιχθεί η τεχνολογία
κατασκευής, καθώς επίσης και στην Κύπρο, όπου έχει αναπτυχθεί η φθηνή
κατασκευή με χρήση πλαστικού, των λεγόμενων ομβροδεξαμενών._Ν.Μ.